«فقیران حق»

 لطیف: دارای محبت و لطف یا آشنا به اسرارحق و بیان کننده آن.

خوش نفس: دارای کلام مؤثر و دهان گرم.

فقیرانی که سوره عبس در تعظیم آنها آمده: خداجویان حقیقی‌اند.

عبس: نام سورهْ 80 قرآن کریم.

پیچا پیچ: کنایه از گرفتاریهاى دنیا وزندگی مادی.

هفتم طبق: در این‌جا آسمان هفتم است.

عقل شریف: عقلی است که در جست‌وجوی حقیقت است.

متهم داشتن: تهمت زدن به امر ناروا و نادرست.

نورلطیف: بینایی باطنی یا چشم حقیقت‌بین است که این عقل شریف، دارای آن یا خود آن است. در مقابل این عقل و این دید باطن، نفس متهم است؛ زیرا که مانع رسیدن انسان به حقیقت و به کار افتادن عقل خداجوست.

سوفسطایى: یعنی گمراه کننده، آن که در بحث به روشن شدنِ حقیقت توجه ندارد و قصدش غلبه بر خصم است.

سوفسطاییان سه گروه بودند:

1) آنان که در شناخت اشیاء متوقف بودند و هیچ چیز را نمى‏پذیرفتند، و آنان را «لا أدرِیَّه» گویند.

2) آنان که مى‏گفتند هیچ چیز موجود نیست، و آنان «عِنادِیَّه» نامیده شدند.

3) کسانى که حقیقت هر چیز را تابع اعتقاد مى‏دانستند، و آنان «عِندیه» لقب گرفتند.

فروزیدن: یعنی تحت تأثیر قرار می‏گیرد، ویا به هیجان در آمدن،

دید: دیده، آن چه دیده شد.

مقیم نیامد: یعنی پایدار نماند؛ از میان رفت؛ محو شد.

چشم حیوان: یعنی دید دنیاپرستان.

عجب: معجزه که ننگ دارد به چشم دنیاپرستان بیاید.

حسّ: نیز در این‌جا حواس ظاهر و رابطهْ ما با زندگی مادی است.

چومو: یعنی بسیار ظریف و دقیق که هرکسی نمی‌فهمد.

( 3511) همان فقیران با لطف و خوش نفس که براى بزرگ شمردنشان سوره عبس نازل گردید. ( 3512) آن فقیرى که براى کارهاى درهم و برهم دنیا نبوده و جز خدا در پى هیچ کس نمى‏باشد. ( 3513) من چگونه آنها را متهم مى‏کنم که خداوند آنان را امین مخزن هفتم طبقه آسمان قرار داده است‏. ( 3514) آن که باید متهم باشد نفس است نه عقل شریف و حس است نه نور لطیف‏. ( 3515) نفس مذهب سوفسطائى دارد او را بزن زدن باو مى‏سازد نه احتجاج‏. ( 3516) وقتى معجزه را مى‏بیند بر افروخته مى‏گردد پس از آن مى‏گوید که آن یک خیالى بود. ( 3517) اگر حقیقت بود بایستى همیشه در جلو چشم باشد. ( 3518) باو بگو که آن همواره در جلو چشم پاکان است نه قرین چشم حیوان‏. ( 3519) آن معجزه از حس چنین کسى ننگ دارد که مشهود او واقع شود البته کى طاوس در چاه تنگ اقامت مى‏کند. ( 3520) من از صد یکى گفتم آن هم چون مو باریک بود تا نگویى که پر گو هستم‏.

مولانا می‏گوید: این فقیران، نیازمند مادیات نیستند، نیاز آنها این است که به یگانگی حق بپیوندند. این‌گونه فقیران، رازداران خدایند. مضمون سخن مولانا توصیفی است از «فقیران حق» ، که باید حرمت آنان را نگاه داشت و از تهمت زدنشان پرهیز کرد و چنان که پیداست مقصود از «فقیر»، تهیدست نیست، بلکه کسى است که خود را به خدا فروخته و از خویش چیزى ندارد. این فقیران امینان پروردگارند. اگر نفس سرکش در باره بزرگىِ آنان دچار شبهه شود نفس را باید متهم ساخت که تسلیم نمى‏شود، حقیقت را مى‏بیند و در آن شک مى‏کند. معجزه را مى‏بیند و لختى متأثر مى‏گردد، اما شبهه مى‏تراشد که اگر حقیقت بود باید همیشه چنین باشد و نمى‏داند که آن حقیقت همیشه است اما نه در دیده‏هاى کسانى که دید حیوانى دارند. مقام آن حقیقت والاتر از آن است که در دیده‏هاى حسى بیاید. همچنین او می‏گوید: نفس را فقط باید تأدیب کرد، استدلال و راهنمایی نمی‏پذیرد.